Innovatieve kunst zorgt voor echte vernieuwing (Deel 5)
Hoe vermijden we de valkuil van het terugvallen op het bestaande?
Hoe weet je wat je doet eigenlijk wel innovatief is?
In de wereld van kunst en creativiteit ligt altijd een grote uitdaging, namelijk hoe maak je nu iets wat écht innovatief is? Een kunstwerk dat niet direct wordt gekoppeld aan wat al bestaat? Veel ideeën worden vaak onbewust teruggebracht tot variaties op het bestaande en dat kan vooral in de kunst een valkuil zijn. In veel takken van de fotografie, toch een kunstvorm met bijna onbeperkte innovatieve mogelijkheden, is het namaken van al bestaande concepten bijna standaard aan het worden. Sterker nog, een echt andere benadering wordt in groepsverband vaak unaniem afgewezen. Maar ligt dit in de beeldende kunst echt zoveel anders?
 |
| Landschapje ter illustratie, zeker niet innovatief (Tucson, Arizona USA) |
Zeker in een tijd waarin al zoveel kunstwerken zijn gemaakt, lijkt het bijna onmogelijk om iets te bedenken dat echt radicaal vernieuwend is. Toch ligt daar juist de kracht en de uitdaging van innovatieve kunst en is het bijna kunst om uit te vinden wat er nodig is om écht vernieuwende ideeën te realiseren.
Het gevaar van vergelijking met het bestaande
Wanneer een nieuw kunstwerk wordt gecreëerd, ontstaat bij veel mensen vaak de reflex om het te vergelijken met iets dat al bestaat. Dit gebeurt niet alleen bij toeschouwers, maar ook bij kunstenaars zelf. Het menselijke brein is van nature geprogrammeerd om patronen te herkennen die het in het verleden heeft geleerd en verbanden met het bestaande te leggen. Wat betekent dat zelfs het meest originele idee toch weer vaak wordt teruggebracht tot iets bekends.
In veel kunstkunstrichtingen wordt innovatie daardoor onbewust getemperd. We noemden al de fotografie maar denk ook aan muziek, waar nieuwe genres vaak variaties zijn op bestaande stijlen. Of aan schilderkunst, waar nieuwe technieken toch vaak weer lijken voort te bouwen op eerdere stromingen. Dit kan leiden tot kunst die weliswaar vernieuwend is, maar toch veel herkenbare elementen bevat. Hoewel dat op zich niet per se slecht is, vormt het toch steeds een belemmering voor écht totaal andere ideeën.
Waarom innovatieve kunst zo moeilijk is
Een grote moeilijkheid bij innovatieve kunst ligt daarmee in de overvloed aan kunst die al bestaat. De lange geschiedenis van de kunst is rijk en zeer uitgebreid, met talloze meesterwerken en aparte stromingen. Van de renaissance tot het modernisme en van de abstracte kunst tot de digitale kunst, alles lijkt al een keer te zijn geprobeerd. Voor een kunstenaar die zichzelf tot doel heeft gesteld om eens iets volkomen nieuws te scheppen, kan dit overweldigend aanvoelen en zal velen zelfs afschrikken om het maar te proberen.
Daarnaast is er ook altijd het gevaar van herhaling. Kunst die probeert innovatief te zijn, loopt soms het risico een subtiele herhaling te worden van iets wat al eerder is gedaan. Het kan zelfs zo zijn dat een idee dat in eerste instantie vernieuwend lijkt, bij nader inzien toch sterk gebaseerd blijkt te zijn op een eerdere stroming of techniek.
Het realiseren van werkelijke vernieuwing
Om echte innovatie te bereiken, moet een idee zo radicaal anders zijn dat het niet direct wordt herkend als een voortzetting van het bestaande. Inderdaad! Dat vraagt om een unieke visie. En om een compromisloze bereidheid om buiten alle bestaande kaders te denken. Dat is hier gemakkelijk opgeschreven maar hoe doe je dat? Dit zijn enkele aanpakken die kunstenaars kunnen helpen:
1. Breek volledig met traditionele denkkaders
Kunstenaars die streven naar innovatie moeten zichzelf losmaken van traditionele denkkaders. Dit betekent dat je bewust afstand neemt van de kunstgeschiedenis en van de invloeden van collega-kunstenaars. Het helpt daarbij om je inspiratie te gaan zoeken in compleet andere richtingen, zoals verschillende wetenschappen, verschillende soorten technologie of filosofie. En dat vraagt studie en toewijding. En die vragen weer energie en opoffering. Waarbij het gevaar van "laat maar zitten" altijd op de loer ligt. Doorgaan op de eenmaal ingeslagen weg vraagt veel doorzettingsvermogen.
2. Experimenteer met nieuwe materialen en technieken
Veel vernieuwende kunst ontstaat door te experimenteren met ongebruikelijke materialen of nieuwe technieken. Denk aan de opkomst van digitale kunst en virtual reality, die volledig nieuwe artistieken mogelijkheden hebben geopend. Kunstenaars die buiten de traditionele media durven te stappen, vergroten hun kansen op werkelijke innovatie.
3. Breng je publiek in verwarring
Echte innovatie roept vaak verwarring of zelfs weerstand op. Wanneer toeschouwers niet weten hoe ze een kunstwerk moeten interpreteren of het moeilijk vinden om het te plaatsen in de hun bekende, bestaande context, kan dat een teken zijn dat de kunstenaar iets radicaal nieuws op het spoor is.
4. Durf volkomen te falen
Innovatieve kunst vereist moed. Het betekent dat je bereid moet zijn om grote artistieke risico's te nemen en daar soms volledig in te falen. Niet elk idee zal slagen. Integendeel misschien wel. Maar de mislukkingen kunnen wél leiden tot nieuwe inzichten en uiteindelijk tot een succesvolle nieuwe aanpak.
Het belang van innovatie in kunst
Waarom is het eigenlijk nu zo belangrijk dat kunst innovatief is? Kunst speelt een doorslaggevende rol in de samenleving. Kunst daagt ons uit, inspireert ons en biedt ons nieuwe, soms zelfs disruptieve manieren om naar de wereld en de maatschappij te kijken. Zonder innovatie zou kunst een eindeloze herhaling van zetten worden, zonder ruimte voor groei of verandering, waarbij hooguit steeds een minimale wijziging op het al bestaande gerealiseerd zou worden. Innovatieve kunst heeft het potentieel om mensen te verrassen. Om hun perspectieven te veranderen. En dat maakt innovatieve kunst nu zo waardevol.
Daarnaast fungeert kunst vaak als een spiegel van de samenleving. Radicaal vernieuwende kunst kan ons confronteren met onbekende of ongemakkelijke waarheden. Het kan ons ter discussie stellen om onze aannames tegen het licht te houden en mogelijk volledig te herzien. In die zin is innovatie in de kunst niet alleen belangrijk voor de kunstwereld zelf, maar zeker ook voor de bredere samenleving.
Samenvattend
Het maken van vormen kunst die zo innovatief zijn dat ze niet kunnen worden teruggebracht tot het bestaande, is een enorme uitdaging. Toch is het juist deze uitdaging die kunstenaars steeds weer vooruit drijft. Door buiten de gebaande paden te denken, nieuwe technieken te bekijken en bereid te zijn om risico's te nemen, kunnen kunstenaars werk maken dat echt radicaal vernieuwend is.
In een wereld waar al zoveel is gemaakt, is het creëren van iets nieuws misschien wel de grootste kunstvorm van allemaal. Innovatieve kunst vraagt niet alleen om creativiteit, maar ook om moed, doorzettingsvermogen en een naar eerder geziene visie bij de kunstenaar. Alleen dan kunnen we kunst blijven maken die ons inspireert en blijft verrassen en die ons helpt om de wereld eens een keer door een andere lens te bekijken.
