Innovatie in de kunst Deel 3. | Absurde ideeën
Een goed idee voor een disruptief kunstwerk lijkt op het eerste gezicht altijd absurd
Doorbreek het geijkte
In de kunstwereld – net als in vele andere vakgebieden waar creatief denken gewenst is – lijkt een werkelijk innovatief idee eerst vaak absurd, onwerkelijk, of zelfs onmogelijk wanneer het voor het eerst wordt gepresenteerd. En dat ongewone effect is nu precies wat het echt creatieve idee onderscheidt van de rest. Innovatie en disruptie eisen namelijk, dat een idee buiten het gebruikelijke kader valt. Pas als iets afwijkt van het “normale” en dus de gevestigde structuren keihard doorbreekt, kan het als echt disruptief worden beschouwd. Dus is het belangrijk is om ogenschijnlijk absurde ideeën de ruimte te geven. We moeten gaan kijken hoe deze gedurfde concepten kunnen leiden tot de meest aparte kunstwerken. Die dan meestal later worden geroemd om hun gedurfde en originele aanpak.
 |
| traditioneel heideveld (In de buurt van Ede) |
Wat maakt een kunstwerk disruptief?
Een disruptief kunstwerk doorbreekt de traditionele regels en verwachtingen binnen de kunstwereld. Een disruptief kunstwerk zorgt voor een nieuwe manier van kijken, ervaren, of interpreteren. Het daagt als het ware de kijker uit om zijn of haar vooroordelen en gevestigde of vastgeroeste ideeën eens een keer in twijfel te trekken. Disruptieve kunst kan maatschappijkritisch zijn, provocerend, of eenvoudigweg visueel of conceptueel vernieuwend.
Om een disruptief kunstwerk te creëren, moet een kunstenaar bereid zijn om het normale en het vertrouwde los te laten. Denk aan werken als de "Fountain" van Marcel Duchamp – een gewone urinoir omgezet naar tot kunst – of de grootschalige landkunstwerken van Christo en Jeanne-Claude, die complete landschappen en gebouwen in stof wikkelden. Dergelijke ideeën leken in eerste instantie absurd en kregen veel kritiek, maar veranderden uiteindelijk de kunstwereld fundamenteel. Een recent voorbeeld waar men nog erg mee bezig is, is de banaan die met ducttape aan de muur werd geplakt door de Italiaanse kunstenaar Maurizio Cattelan. De kranten snapten er niets van maar raakten er niet over uitgeschreven.
Het belang van het laten ‘indalen’ van ideeën
In ons dagelijks leven hebben we de neiging om heel snel te oordelen. We vormen razendsnel een mening en hebben vaak al binnen enkele seconden iemands gedrag, een idee of concept afgekeurd of goedgekeurd. Toch zijn eerste indrukken zeker niet altijd de meest betrouwbare, al wordt dat vaak beweerd. Innovatieve en disruptieve ideeën hebben de nodige tijd nodig om volledig begrepen en gewaardeerd te worden. Zoals Elon Musk ooit zei “als men een idee niet direct voor idioot verklaart, is het idee nog niet ver genoeg ontwikkeld.”
Deze uitspraak van Elon Musk benadrukt dat wanneer iets te snel als normaal of acceptabel wordt beschouwd, het vaak niet ver genoeg buiten de lijntjes kleurt om nog als innovatief of disruptief gezien te worden. Daarom is het van belang om een vernieuwend kunstidee de tijd te geven om in te dalen. Door het idee te laten rusten en er later opnieuw naar te kijken, kunnen er nieuwe invalshoeken ontstaan die het oorspronkelijke concept versterken.
Het overnemen van ‘idiote’ ideeën in de kunst
Om disruptieve kunst te creëren, moeten kunstenaars bereid zijn om ideeën over te nemen die op het eerste gezicht misschien idioot lijken. Kunstenaars die risico's durven nemen en hun ideeën niet direct verwerpen, zijn vaak degenen die uiteindelijk de grootste invloed krijgen. Het is makkelijk om een vreemd idee af te wijzen omdat het buiten onze comfortzone valt, maar ware innovatie vereist moed en openheid.
Denk bijvoorbeeld aan de ontwikkeling van het surrealisme in de jaren ’20. Ideeën zoals die van Salvador Dalí, met zijn smeltende klokken, of René Magritte, die een pijp schilderde met de woorden "Ceci n'est pas une pipe," werden aanvankelijk als vreemd en uitermate onlogisch beschouwd. Toch markeerden deze werken een geheel nieuwe manier van denken over de wereld van de kunst. Je mag stellen dat ze onze perceptie van de werkelijkheid omver wierpen. Surrealisme zou niet hebben bestaan zonder een bereidheid om ideeën die eerst absurd leken, over te nemen en verder objectief te bekijken.
Voorbij het oordeel, van idee naar disruptief kunstwerk
Voor kunstenaars die met innovatieve concepten werken, is het doorslaggevend om voorbij het initiële oordeel te gaan. Een idee dat op het moment van dat oordeel aanvoelt als vreemd of zelfs absurd kan wel degelijk de kern bevatten van een meesterwerk. Maar het heeft tijd en een periode van reflectie nodig om uiteindelijk tot zijn volle wasdom te komen. Wanneer een kunstenaar zichzelf toe blijft staan om met het concept te spelen, wordt het idee organisch sterker en meer verfijnd.
Door het idee van "het belachelijke van de huidige situatie" te overnemen, kan een kunstenaar het onmogelijke onderzoeken en zo voor werken zorgen die onverwachte en aparte resultaten opleveren. Kunstenaars zoals Yayoi Kusama, bekend om haar oneindige spiegelkamers, en Damien Hirst, die een haai in een formaldehyde oplossing tentoonstelde, laten zien hoe absurditeit uiteindelijk het onderscheidende kenmerk kan worden dat een kunstwerk van gewoon tot iconisch verheft.
De rol van geduld en doorzettingsvermogen
Geduld en doorzettingsvermogen zijn essentiële eigenschappen voor kunstenaars die disruptief werk willen maken. Wanneer een idee meteen belachelijk lijkt, kan het ontmoedigend zijn om ermee door te gaan. Er is moed en vertrouwen nodig om te blijven werken aan iets dat nog niet volledig wordt begrepen. Misschien zelfs niet door de kunstenaar zelf. Net zoals bij wetenschap en technologie, is innovatie in de kunst een constant proces van vallen en opstaan, van herhalen, afwijzen en heel veel doorzettingsvermogen.
Een kunstwerk dat daadwerkelijk disruptief is, is nooit het resultaat van een enkele ingeving. Het is een stap-voor-stap proces, waarbij elke nieuwe stap het oorspronkelijke idee verrijkt en verdiept. Kunstenaars moeten zich realiseren dat het oké is om meerdere versies van een idee uit te proberen, om te falen en opnieuw te beginnen. Uiteindelijk leidt deze volharding tot een uniek en onderscheidend eindresultaat.
Een kwestie van perspectief
Het belachelijke van de huidige situatie als voedingsbodem voor creativiteit
Wat nu als absurd aanvoelt, kan in de toekomst als geniaal worden beschouwd. Absurditeit kan een goede voedingsbodem zijn voor creativiteit. Het absurde dwingt ons om buiten ons huidige denkkader te stappen. Een disruptief kunstwerk kan ons uitnodigen om met nieuwe ogen te kijken. En om vragen te stellen die we eerder nooit overwogen hadden.
Neem bijvoorbeeld de kunstwerken van Banksy, de anonieme straatkunstenaar die scherpe maatschappelijke kritiek levert met zijn graffiti en installaties. Zijn werk, dat vaak stevig maatschappelijk en politiek geladen is, lijkt voor sommigen absurd of provocerend te zijn, maar zet anderen juist weer aan tot nadenken. Banksy’s kunstwerken dagen de huidige situatie op niet geringe uit. Ze herinneren ons er aan dat kunst niet alleen een sterk medium kan zijn voor een andere vorm van kijken. Het kan voor een nieuw bewustzijn zorgen.
Laat disruptieve ideeën dus alle ruimte krijgen
In deze zoektocht naar innovatie en disruptie in de kunst is het een centraal onderdeel om open te staan voor ideeën die in eerste instantie vreemd of absurd lijken. Zoals Elon Musk aangeeft, kan het vermogen om een idee dat aanvankelijk volslagen idioot lijkt, serieus te nemen, leiden tot buitengewone creaties. In zijn eigen bedrijven zijn hier voldoende voorbeelden van te vinden.
In een tijd waarin zoveel kunst wordt geproduceerd en het moeilijk kan zijn om op te vallen, kan het risico nemen en doorgaan met ogenschijnlijk absurde ideeën juist het grote verschil maken. Kunstenaars die zichzelf de ruimte geven om buiten de gebaande paden te treden, nemen de kracht over van het ongebruikelijke en zorgen op die manier voor kunst die inspireert, verrast en blijft hangen bij de mensen.
Laat dus nooit een idee te snel varen. Geef het de ruimte om te rijpen, laat het indalen en je zou zomaar een nooit eerder gezien, disruptief kunstwerk kunnen maken. Een werk dat de kunstwereld verandert. Zoals blijkt uit de woorden van Musk, komt ware innovatie pas voort uit het objectief durven bekijken van het absurde.
